- Naturalne nootropy to ekstrakty roślinne, które mają pozytywny wpływ na funkcjonowanie mózgu.
- Są one stosowane od wieków w tradycyjnej medycynie ludowej, ale ich skuteczność jest również poparta badaniami naukowymi.
- Przy wyborze należy skupić się na dawkowaniu i jakości stosowanych ekstraktów.
Nootropy pozytywnie wpływają na funkcjonowanie mózgu: pamięć, uwagę czy zdolność przetwarzania informacji. W większości przypadków są to ekstrakty roślinne, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na funkcjonowanie mózgu.
Witamy w świecie ziół!
Rośliny lecznicze i ich ekstrakty ziołowe od wieków wykorzystywane są do wspierania funkcjonowania mózgu. Dopiero jednak w ostatnich dziesięcioleciach ich działanie zaczęło przyciągać uwagę medycyny zachodniej, stając się przedmiotem badań naukowych.
Badanie wpływu ekstraktów roślinnych to jednak niełatwe zadanie. Często nie wiadomo z góry, które substancje są rzeczywiście aktywne, jaki jest dokładny mechanizm ich działania, a nawet jaka ilość jest optymalna. Dodatkowym wyzwaniem jest fakt, że rośliny pochodzące z różnych regionów mogą mieć różny skład, podobnie jak ich ekstrakty.
Przyjrzyjmy się teraz ziołom stosowanym od wieków, których dobroczynne działanie znajduje obecnie potwierdzenie w badaniach naukowych.
1. Bacopa monnieri (Brahmi)
Brahmi pochodzi z Indii, a jego stosowanie jest powszechne we wschodniej medycynie ajurwedyjskiej. Głównymi składnikami aktywnymi są bakozydy (bakozyd A i bakozyd B), których zawartość w suszonej roślinie wynosi około 10%.
Do głównych właściwości Brahmi należy wsparcie pamięci, które prawdopodobnie wynika ze wzrostu (rozgałęziania) dendrytów i bardziej efektywnego przekazywania sygnałów między neuronami. Co ciekawe, zwiększone rozgałęzienie sieci neuronowej obserwuje się również u młodych osobników (potwierdzone w badaniach na zwierzętach).
Obecnie za optymalną dawkę uznaje się 150 mg bakozydów dziennie. Odpowiada to około 1,5 g suszonej rośliny lub 300 mg ekstraktu roślinnego. Substancje czynne mają charakter hydrofobowy (nie rozpuszczają się w wodzie), dlatego zaleca się przyjmowanie ich wraz z jedzeniem.
2. Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba)
Stosowanie Ginkgo wywodzi się z tradycyjnej medycyny chińskiej i do tej pory jest to jeden z najlepiej sprzedających się ekstraktów roślinnych wspomagających pamięć. Stolica Japonii, Tokio, używa nawet Ginkgo biloba jako swojego symbolu.
Ginkgo biloba jest najczęściej stosowany do wspomagania pamięci u osób starszych. Głównym celem jest utrzymanie zdrowych funkcji poznawczych u osób starszych, u których w przeciwnym razie dochodzi do pogorszenia funkcji poznawczych lub rozwoju chorób neurodegeneracyjnych z powodu starzenia się. Badania naukowe są jednak niespójne pod względem ich skuteczności, przy czym niektóre wykazują pozytywne wyniki, a inne praktycznie nie wykazują żadnych pozytywnych efektów.
Ginkgo biloba jest najczęściej przyjmowany w postaci ekstraktów roślinnych. Jako suplement diety, najczęściej zalecana dawka wynosi 60-120 mg dziennie, zaś do 240 mg dziennie, gdy jest to wskazane przez lekarza. Preparaty są najczęściej standaryzowane na zawartość 24% flawonoglikozydów i 6% terpenolaktonów (ekstrakt 24/6). Ze względu na możliwe przeciwwskazania , wskazane jest również skonsultowanie się z lekarzem podczas przyjmowania Ginkgo; jednoczesne stosowanie np. z warfaryną i innymi lekami przeciwzakrzepowymi jest problematyczne, ponieważ Ginkgo biloba może zmniejszać krzepliwość krwi.
3. Centella asiatica (Gotu Cola)
Stosowanie Gotu Coli, podobnie jak Brahmi, jest związane z medycyną ajurwedyjską, w której tradycyjnie przyjmuje się ją w postaci napoju lub razem z ghee. Głównymi składnikami aktywnymi są saponiny, w tym tak zwane azjatykozydy, których ekstrakty są często standaryzowane.
Stosowanie Gotu Cola w pewnym stopniu może być zamienne ze stosowaniem Brahmi, przy czym oczekiwane jest działanie synergiczne. Podstawowym mechanizmem jest ponownie zwiększenie (rozgałęzienie) sieci dendrytycznej, co skutkuje bardziej wydajnymi połączeniami między komórkami nerwowymi.
Szacuje się, że optymalną dawką jest stosowanie 500 mg ekstraktu raz lub dwa razy dziennie. Jakość stosowanych ekstraktów różni się w poszczególnych badaniach, ale ekstrakt standaryzowany na 10% saponin można uznać za standard.
4. Żeń-szeń koreański (Panax Ginseng C. A. Mey)
Korzeń żeń-szenia koreańskiego jest jednym z najcenniejszych surowców roślinnych stosowanych w tradycyjnej medycynie chińskiej. Głównymi składnikami aktywnymi są saponiny, w tym przypadku zbiorczo nazywane ginsenozydami, które dzielą się na 3 kategorie: protopanaxadiole, protopanaxatriole i kwas oleanolowy. To właśnie dwie pierwsze grupy substancji wydają się mieć kluczowe znaczenie dla wsparcia funkcji poznawczych.
Prawdziwy żeń-szeń koreański jest czasami nazywany "królem ziół", ponieważ jego działanie obejmuje zarówno wspieranie odporności, jak i funkcji poznawczych oraz zwiększanie wydajności fizycznej. Przyjmowanie prawdziwego żeń-szenia wspiera funkcje poznawcze zarówno u osób zdrowych, jak i cierpiących na chorobę Alzheimera.
Dawka 400 mg ekstraktu zawierającego 4 lub 10% ginsenozydów dziennie jest najczęściej podawana w celu wsparcia funkcji mózgu. Jednak na rynku dostępne są również ekstrakty zawierające >60% ginsenozydów, w którym to przypadku dawkę można zmniejszyć kilkakrotnie.
Żeń-szeń koreański ekstrakt
5. Różeniec górski (Rhodiola rosea)
Rhodiola rosea (różeniec górski) jest popularnym adaptogenem, który rośnie na dużych wysokościach (do 2300 m) w północnych częściach Europy, Azji i Ameryki. Dla wszystkich gatunków różeńca charakterystyczna jest zawartość salidrozydów i rozawinów, na które często standaryzowane są ekstrakty.
Ekstrakt z różeńca górskiego znajduje swoje główne zastosowanie jako zioło antystresowe, które ma również pozytywny wpływ na lęki i funkcje poznawcze, zwłaszcza kiedy dana osoba jest silnie ekspnowana na stres. Istnieje również badanie na ludziach, które wykazało wsparcie pamięci u osób, które przyjmowały preparat zawierający 200 mg ekstraktu z óżeńca wraz z magnezem i witaminami B6, B9, B12, D i E.
Zalecana dzienna dawka zależy od stężenia produktu. W przypadku suplementu diety z 1% rozawiny jest to 360‑600 mg, z 2% rozawiny 180‑300 mg, a dla 3,6% rozawiny 100‑170 mg.
| Bacopa monnieri | Ginkgo biloba | Gotu Cola | Panax Ginseng | Rhodiola rosea | |
| Pochodzenie | Indie | Chiny | Indie | Korea/Chiny | Regiony nordyckie |
| Składniki aktywne | Bakozydy | Flawonoidy, terpenoidy | saponiny (azjatykozydy) | saponiny (ginsenozydy) | rozawina, salidrozydy |
| Działanie | wsparcie pamięci | utrzymanie funkcji poznawczych | wsparcie pamięci | wsparcie koncentracji i pamięci | adaptogen |
| Dzienna dawka | 150 mg bakozydów | 60‑120 mg (ekstrakt 24/6) | 500 mg (10% saponin) | 400 mg (10% ginsenozydów) | 360‑600 mg (1% rozawiny) |
Co warto zapamiętać?
Ekstrakty roślinne z tradycyjnie stosowanych roślin są skutecznym sposobem na bezpieczne wsparcie funkcji mózgu. Poprzez różne mechanizmy przyczyniają się one do ochrony komórek nerwowych przed uszkodzeniem i do bardziej efektywnego przekazywania sygnałów nerwowych.
Z tradycyjnej medycyny ajurwedyjskiej warto wspomnieć o Brahmi i Gotu Cola, które wspomagają pamięć poprzez szersze rozgałęzienie sieci dendrytycznej. Nie należy również zapominać o najsłynniejszych roślinach medycyny wschodniej, Ginkgo biloba i koreańskim żeń-szeniu, z których szczególnie ten drugi posiada bardzo obiecujące wyniki w badaniach nad funkcjami poznawczymi. Inną interesującą rośliną jest rzadszy różeniec górski, który działa jako adaptogen i, szczególnie w sytuacjach stresowych, może wspierać procesy myślowe i odporność na presję zewnętrzną.
